Menopauza czy potocznie „przekwitanie” kojarzy się nam ze zjawiskiem wygasania czynności gonadalnej, czyli jajników u kobiet w okolicy czwartej dekady życia. Skutkuje ona nie tylko fizjologicznym zatrzymaniem cyklu menstruacyjnego w postaci comiesięcznych krwawień, ale również zatrzymaniem funkcji rozrodczych. U mężczyzn używa się potocznie terminu „andropauza”.
Ze względu fizjologicznego andropauza jest terminem niewłaściwym. Choć sugeruje zmiany fizjologiczne i psychiczne u mężczyzn w okresie średniej i późnej dorosłości, absolutnie nie oddaje analogicznie sensu kobiecej menopauzy. U kobiet okres wygaszania czynności jajników dochodzi bardzo szybko, a u mężczyzn jądra zmniejszają swoją aktywność stopniowo. Ponadto, u kobiet okres przekwitania wiąże się z nieodwracalną utratą funkcji rozrodczych, co u mężczyzn pozostaje możliwe praktycznie do końca życia. U mężczyzn „prawdziwa andropauza” występuje tylko wtedy, kiedy utracili funkcję jąder z powodu chorób
(np. u pacjentów z zaawansowanym rakiem prostaty), w wyniku medycznej kastracji
lub w wypadku.
W przypadku mężczyzn trafnym określeniem diagnostycznym jest HIPOGONADYZM O PÓŹNYM POCZĄTKU. To stan, który charakteryzuje się względnym niedoborem testosteronu w surowicy krwi (wolnego i całkowitego) przez starzenie się organizmu, w tym starzenie się jąder. Spadki stężenia testosteronu obserwuje się już
u mężczyzn po 40 roku życia. Szczególnie duże spadki odnotowuje się u mężczyzn powyżej
60 roku życia, a po 80 u połowy mężczyzn jego stężenie całkowite spada poniżej dolnej granicy normy.
Tempo spadku testosteronu jest różne u różnych mężczyzn. Średnio szacuje się spadek w tempie 1% rocznie. Spadek jest mocno związany z występowaniem u mężczyzny chorób przewlekłych, takich jak otyłość, choroby somatyczne, przewlekły stres. Spadek ten można spowolnić poprzez odpowiedni styl życia – sposób odżywiania, sport, jakościowy i ilościowy sen, dbanie o zdrowie psychiczne.
U mężczyzn przejawiających cechy kliniczne niedoboru androgenów pojawiają
się również rozmaite dysfunkcje seksualne. Mężczyźni zazwyczaj obserwuję obniżone libido, problemy z erekcją (wzwodem), opóźnienie ejakulacji (wytrysku), zmniejszenie zainteresowania tematyką seksualną. Panowie obserwują również spadek masy i siły mięśniowej, zwiększenie tkanki tłuszczowej zwłaszcza w obrębie brzucha, wzrost potliwości. Odczuwają również dysfunkcje psychiczne – lękliwość, stany depresyjne, pesymizm, drażliwość, ciągłe poczucie zmęczenia, senność, odczuwanie awersji do dotychczasowych przyjemności oraz zaburzenia koncentracji i pamięci.
W diagnostyce klinicznej oprócz obserwowanych objawów kluczowe jest wykonanie odpowiednich badań laboratoryjnych i zgłoszenie się z nimi do lekarza endokrynologa lub androloga. Konieczn jest wykonanie badań z krwi uwzględniając stężenie testosteronu wolnego i testosteronu całkowitego w godzinach porannych (7-10), SHBG, LH, FSH, PRL oraz wolny i całkowity PSA. Zdarza się również, że pacjenci wykonują badanie estradiolu, hormonu wzrostu (GH), DHEA-SO4, kortyzolu i hormonów tarczycy, lecz wykonanie takich badań
nie ma znaczenia dla hipogonadyzmu późnego, chyba że na podstawie objawów klinicznych podejrzewa się również inne zaburzenia endokrynologiczne. Jednak decyzję o konieczności wykonania takich badań podejmuje lekarz w oparciu o wywiad i przeprowadzone badanie. Podstawą oprócz wywiadu jest badanie przedmiotowe, podczas którego lekarz ocenia owłosienie ciała, rozkład masy mięśniowej i tkanki tłuszczowej, ocenia skórę, bada gruczoły sutkowe (piersi), palpacyjnie sprawdza również prącie (penisa) i jądra – badając ich wielkość, miękkość, obecność zmian. Czasami konieczne jest wykonanie ultrasonografii (USG) jąder.
Leczenie zazwyczaj opiera się na podawaniu preparatów testosteronu. Istnieją różne formy: wstrzyknięcia domięśniowe, leki doustne, plastry, żele do wsmarowania. Forma i rodzaj terapii powinna być szczegółowo omówiona z lekarzem prowadzącym. Należy omówić korzyści i skutki niepożądane terapii hormonalnej. Ponadto, podstawą leczenia jest przede wszystkim leczenie problemów pierwotnych i współistniejących: otyłości, cukrzycy, innych zaburzeń endokrynologicznych, depresji i zaburzeń lękowych. Ważne jest, że leczenie podejmuje się wtedy, kiedy są wskazania lekarskie na podstawie towarzyszących pacjentowi objawów
i wyników przeprowadzonych badań. Nie ma reguły by każdy mężczyzna w okresie starzenia się otrzymywał testosteron.
Absolutnie odradza się korzystanie z leków i preparatów zakupionych na czarnym rynku, sprowadzanych z zza granicy czy otrzymywanych na siłowni! Leczenie powinno być spersonalizowane i stale kontrolowane przez doświadczonego lekarza.
Dariusz Pysz-Waberski, seksuolog
Literatura:
- Dudek P, Kozakowski J, Zgliczyński W. Late-onset hypogonadism. Prz Menopauzalny. 2017;16(2):66-69.
- Huhtaniemi I. Late-onset hypogonadism: current concepts and controversies of pathogenesis, diagnosis and treatment. Asian J Androl. 2014 Mar-Apr;16(2):192-202.
- Singh P. Andropause: Current concepts. Indian J Endocrinol Metab. 2013;17(Suppl 3):S621-S629.
- Lombardo F, Lupini C, Meola A, Pallotti F, Gandini L, Lenzi A. Clinical and laboratoristic strategy in late onset hypogonadism. Acta Biomed. 2010;81 Suppl 1:85-8.
- Bassil N, Morley JE. Late-life onset hypogonadism: a review. Clin Geriatr Med. 2010 May;26(2):197-222.