Jestem mamą 3,5- latki. Jestem z wykształcenia farmaceutą. Jakież było moje zdziwienie, gdy w poprzednim tygodniu pediatra córki wyliczył błędną dawkę antybiotyku, niemal 1,5 krotnie za dużą w odniesieniu do prawidłowej dawki leku. Naszła mnie myśl, że oczywiście, warto sprawdzać poprawność dawek jakichkolwiek leków wypisywanych dzieciom ale również zastanowiła mnie jeszcze jedna kwestia: Jak rodzic, który nie jest związany z tematami medycznymi, ma skontrolować dawki wypisanego leku dzieciom, albo dodatkowo, gdy nadejdzie taka potrzeba, sam zdecydować ile leku podać dziecku. * Oczywiście nikogo nie chcę tu zachęcić do podawania dzieciom leków bez nadzoru lekarza*.
Niejednokrotnie rodzice małych dzieci przy wystąpieniu infekcji u małego pacjenta podają leki np. przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Warto zwrócić uwagę na informacje zawarte na opakowaniach czy ulotkach. Zwykle przy dawkowaniu ibuprofenu czy też paracetamolu większość rodziców nie powinna mieć problemów z podaniem właściwej dawki: są one wypisane w odniesieniu do wieku i masy ciała dziecka łącznie z podaniem pojedyńczej dawki jednorazowej oraz maksymalnej dawki dobowej. Jako rodzice, każdy z osobna powienien mieć świadomość, że dawki podawane dzieciom będą diametralnie różnić się zakresem niż te, które są podawane dorosłym- dzieci potrzebują z reguły wyższych dawek, niż osoby dorosłe, pamiętajmy, że pośrednio wynika to ze znacznie szybszych przemian metabolicznych u dzieci, dużymi zmianami działania leku w organizmie małego dziecka: odmiennej biotransformacji leku w organizmie, odmiennej dystrybucji leku, większej przepuszczalności bariery krew-mózg, zdolności leku do łączenia się z wybranymi białkami organizmu ale również z samym faktem wydalania leku z organizmu oraz z czasem z jakim ten proces zachodzi. Dodatkową informacją, która ma wpływ na dawkowanie leków u dzieci, jest to, że u małych pacjentów występuje o wiele mniejsza zdolność wiązania leku z białkami surowicy krwi oraz mniejsza ilość albumin w odniesieniu do osób dorosłych. Zawsze należy pamiętać, że organizm dziecka jest ustrojem niedojrzałym i dopiero uczy się regaować i funkcjonować, a więc nikogo nie powinno dziwić to, że leki podane naszym małym pacjentom również będą rządzić się nieco odmiennym profilem działania i dawkowaniem.
Dodatkowo, każde dziecko znajdujące się w różnych zakresach rozwojowych a tym samym zakresach masy ciała, ma zgoła inne dawkowanie, czyli np. dawkowanie leków w odniesieniu do wcześniaków ma inne zakresy niż dawkowanie leków niemowlakom oraz analogicznie inne zapotrzebowanie na dawkę ma dziecko 2- letnie a inne 5- letnie.
Ogólne zasady, które każdy rodzic powinien znać podając lek dziecku, powinny brzmieć następująco: nigdy nie podajemy dziecku dawki leku przeznaczonej osobie dorosłej, przed podaniem jakiegokolwiek leku wcześniakowi czy też noworodkowi/ niemowlakowi najpierw konsultujemy to z lekarzem; nie podajemy leków dzieciom, które np. sąsiadka/ koleżanka itp. stosowała u swojego dziecka i pomogło, STOP! – skonsultuj to z lekarzem a nie ze znajomą, być może Twojemu dziecku dolega zupełnie co innego i ma inne potrzeby, a absolutnie zakazane jest podawanie antybiotyków dziecku bez konsultacji lekarskiej!
Przejdzmy po słowie wstępu, do meritum artykułu, a więc: DAWKOWANIE.
Przy ustalaniu prawidłowej dawki leku dziecku, powinniśmy mieć na uwadze: wiek dziecka, masę ciała dziecka oraz w niektórych przypadkach oczywiście powierzchnię ciała dziecka (nie będę poruszać tu informacji o przeliczaniu dawki leków dzieciom na podstawie powierzchni ciała dziecka, ponieważ wybiórczo stosuje się to w dawkowaniu leków specjalistycznych np. acyklowir czy też kaspofungina, ale napomknę, iż wyliczanie powierzchni ciała dziecka będziemy wykorzystywać do obliczania dawek leków, gromadzących się głównie w płynie pozakomórkowym).
Najczęściej stosujemy jednak ustalanie dawki leku na podstawie masy ciała dziecka. Zaznaczę, że ustalanie dawki leku na podstawie masy ciała w większości przypadków będziemy stosować do leków o wysokim indeksie terapeutycznym. W większości możemy przyjąć, że obliczanie dawek na podstawie masy ciała dziecka możemy odnosić do małych dzieci; im dziecko jest starsze, dawka może być powoli ustalana na podstawie wieku. Obliczając dawkę małemu pacjentowi pamiętajmy i kontrolujmy się, by wyliczona przez nas dawka, nie okazała się przypadkiem większa niż przeciętna dawka dla osoby dorosłej (ma to znaczenie w szczególnym przypadku u dzieci z otyłością). Oczywiście przestrzegajmy ograniczeń wiekowych: jeżeli w ulotce lub na opakowaniu leku mamy informację, iż lek nie jest przeznaczony do stosowania u dzieci np. poniżej 5 roku życia- to sami na własną rękę nie podajemy takiego leku naszemu dziecku. O podaniu dziecku leku poza wskazaniem, czyli tzn. off label use powinien decydować lekarz.
By obliczyć w najprostrzy sposób dawkę leku opierając się na masie dziecka możemy zastosować tzw.
wzór Clarka, gdzie:
D: dawka;
70: masa ciała dorosłego podana w kg
Możemy również obliczyć dawki leku na podstawie wieku dziecka, do tego wykorzystamy następujące wzory:
Wzór Cowlinga, gdzie:
D: dawka;
24: umowny wiek dorosłego
Wzór Frieda ( dzieci od urodzenia do 1 roku życia), gdzie:
Powyższe wzory pochodzą ze strony: https://zpc.wum.edu.pl/sites/zpc.wum.edu.pl/files/obliczania_dawek_lekow_2.pdf
Ważna informacja! Pamiętać należy, że wzory podane powyżej, wykorzystujące masę ciała dziecka czy też jego wiek, nie powinne być jedynym wyznacznikiem np. modyfikacji czy też wyznaczania dawek, należy pamiętać, jak już wspomniałam, iż organizm dziecka jest organizmem niedojrzałym i zawsze może wykazywać odchylenia w skuteczności podanego leku, czy też w występowaniu efektów działań niepożądanych, dlatego dziecko powinno pozostawać pod ciągłą kontrolą rodzicielską oraz lekarską. W ramach podpowiedzi, mogę doradzić by dokładnie wczytywać się w ulotkę, gdzie powinne być zawarte szczegółowe informacje dotyczące dawkowania danego leku u dzieci, w ulotkach dołączonych do opakowań antybiotyków bardzo często znajdują się pomocne tabelki z rozpisanym dawkowaniem leku w odniesieniu do masy dziecka czy też wieku. Pomocne może okazać się, w niektórych sytuacjach przeczytanie chpl-u (czyli charakterystyki produktu leczniczego) danego leku w internecie- znajdziecie tam szczegółowe informacje na temat farmakokinetyki i farmakodynamiki łącznie z dawkowaniem.
Na koniec, w ramach ułatwienia życia niektórym rodzicom, podam podstawowe miary, jakie możemy znaleźć w każdej kuchni (dla roztworów wodnych):
- Łyżeczka do herbaty: to 5 g;
- Łyżka deserowa: to 10 g;
- Łyżka stołowa: to 15 g;
- Łyżeczka do kawy: to 2,5 g.
Piśmiennictwo:
- Opracowanie mgr Tomasz Piątek, Obliczania dawek leków; https://zpc.wum.edu.pl/sites/zpc.wum.edu.pl/files/obliczania_dawek_lekow_2.pdf
- Pod red. Gajewska M, Sznitowska M, Podstawy receptury aptecznej; Warszawa 2017;
- Czekirda M. Obliczanie dawek leków, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2017;
- Droździk M. Farmakokinetyka. W: Farmakoterapia dzieci i młodzieży. M. Krawczyński (red). PZWL, Warszawa 2009:11-24
Nikola Kirpsza-Wysocka, MPharm