Liczne rekomendacje i wytyczne wskazują na konieczność suplementacji witaminy D, gdyż z danych epidemiologicznych wynika, że jej deficyt jest powszechny we wszystkich grupach wiekowych.
Szereg badań potwierdza, że prawidłowe stężenie witaminy D zapobiega nie tylko krzywicy i osteomalacji, ale także zmniejsza ryzyko wielu innych chorób, w tym cukrzycy, chorób autoimmunologicznych, chorób sercowo naczyniowych, nowotworów, zakażeń, czy depresji. Wynika to z faktu, iż większość komórek i tkanek organizmu ma receptory dla witaminy D, a część z nich posiada także enzym (1ɑ-hydroksylazę) zdolny do lokalnej syntezy jej aktywnej postaci (kalcytriolu). Ponadto witamina D bezpośrednio lub pośrednio kontroluje funkcjonowanie ponad 200 genów. Jest więc ona w rzeczywistości prohormonem, a nie zwykłą witaminą.
W organizmie ludzkim ok. 80-90% zasobów witaminy D pochodzi z syntezy skórnej (w ciągu doby może powstać pod wpływem prom. UVB do 15 000-20 000 j.m.), zaś jedynie 10-20% dostarczanych jest z pokarmem (głównie dziko żyjące tłuste ryby morskie, np. śledź, makrela, łosoś oraz tran). W naszej strefie geograficznej synteza witaminy D w skórze zachodzi od kwietnia do września, pomiędzy godz. 10.00-15.00, bez stosowania filtrów ochronnych. Od października do marca synteza witaminy D w skórze praktycznie nie zachodzi.
Witamina D pochodząca z obu źródeł – syntezy skórnej i pokarmu – ulega następnie transformacji do postaci aktywnej poprzez proces hydroksylacji w wątrobie (25-hydroksywitamina D) oraz w nerkach (1,25-dihydroksywitamina D = kalcytriol).
Kobiety ciężarne i karmiące są grupą szczególnie narażoną na niedobór witaminy D. Czynnikami ryzyka hipowitaminozy w ciąży są: unikanie słońca, stosowanie kremów z filtrami UV, długoterminowe hospitalizacje, otyłość, brak lub niska suplementacja witaminy D.
Utrzymanie prawidłowego poziomu witaminy D w ciąży i podczas karmienia jest kluczowe zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Rekomendowane stężenie 25-OH-D w surowicy wynosi 30-50 ng/ml.
Wpływ witaminy D na organizm matki jest złożony. Badania wskazują na związek między poziomem witaminy D, a ryzykiem powikłań ciąży takich jak: cukrzyca ciężarnych, stan przedrzucawkowy, zwiększenie odsetka cięć cesarskich, bakteryjne zakażenia pochwy, infekcje, osteoporoza ciężarnych. Ponadto rola witaminy D w okresie ciąży wiąże się między innymi z jej udziałem w implantacji i utrzymaniu zarodka, regulacji wydzielania wielu hormonów łożyskowych i ograniczeniu produkcji cytokin prozapalnych.
U dziecka niedobór witaminy D może prowadzić do zaburzeń mineralizacji szkieletu i tworzenia szkliwa zębów w okresie płodowym, niskiej wagi urodzeniowej, porodu przedwczesnego oraz rozwoju krzywicy po urodzeniu. Sugeruje się także długofalowe skutki niedoboru witaminy D w okresie życia płodowego, na dalszy rozwój dziecka.
Zgodnie ze stanowiskiem Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego rekomendowaną dawką witaminy D dla kobiet od momentu rozpoznania ciąży do zakończenia laktacji jest 2000 j.m./dobę lub 7000 j.m. dwa razy w tygodniu. Dawka ta podlega modyfikacji w zależności od stężenia 25-OH-D, oznaczonego w I trymestrze ciąży. Maksymalna bezpieczna dawka w tym okresie, niewymagająca monitorowania wynosi 4000 j.m./d. Natomiast maksymalną dopuszczaną dawką dobową witaminy D w leczeniu jej niedoboru u kobiet w ciąży jest 10 000 j.m., ale leczenie takie wymaga okresowej kontroli poziomu witaminy D oraz wapnia we krwi.
Warto też wykonać oznaczenie stężenia witaminy D tuż przed porodem, ponieważ jest ona wyznacznikiem zaopatrzenia noworodka w tą witaminę.
Również podczas laktacji niezbędne jest prawidłowe stężenie witaminy D, gdyż jej niedobór zwiększa u matki ryzyko osteoporozy związanej z laktacją i złamań niskourazowych w tym okresie.
dr n. med. Anna Dąbrowska
Piśmiennictwo:
- Misiorowska J, Misiorowski W. Rola witaminy D w ciąży. Postępy Nauk Medycznych 2014; 27(12): 865–871.
- Misiorowski W. i wsp. Stanowisko zespołu ekspertów w sprawie stosowania wysokich dawek witaminy D w zapobieganiu i leczeniu jej niedoboru. Medycyna po Dyplomie 2017; wydanie specjalne.
- Palacios C i wsp. Vitamin D supplementation for women during pregnancy. Cochrane Database Systematic Reviews 2019; doi: 10.1002/14651858.
- Rajput R i wsp. Severe 25(OH)vitamin-D deficiency: A risk factor for development of gestational diabetes mellitus. Diabetes and Metabolic Syndrome 2019; 13(2): 985-987.
- Sewerynek E i wsp. Evaluation of vitamin D concentration in a population of young, healthy women – the effects of vitamin D supplementation. Endokrynologia Polska 2017; 68(5): 533–540.
- Zgliczyński W. (red). Endokrynologia część I. Osteomalacja i zaburzenia metabolizmu witaminy D. W: Antczak A. i wsp. Wielka Interna. Medical Tribune Polska, Warszawa 2011; 403-411.
