Dieta lekkostrawna – co to jest?
W wielu przypadkach, prawidłowy przebieg leczenia wielu chorób oprócz leczenia farmakologicznego wymaga wsparcia metodami niefarmakologicznymi, czyli między innymi dietą. Dieta lekkostrawna jest modyfikacją diety podstawowej (czyli takiej, kiedy pacjent może jeść wszystko). Istotne jest wykluczenie pewnych produktów, z drugiej strony dieta lekkostrawna oznacza również modyfikację metod obróbki kulinarnej potraw. W związku z tym dieta lekkostrawna zawiera produkty i potrawy, które łatwo ulegają trawieniu i nie obciążają przewodu pokarmowego. Warto podkreślić, że często zmiana metody obróbki danego produktu czyni ten produkt lekkostrawnym. Przykładowo jabłko na surowo może wywoływać wzdęcia, ale to samo jabłko po upieczeniu lub ugotowaniu na wodzie będzie już dużo lepiej tolerowane.
Niewątpliwe prawidłowo zbilansowana dieta lekkostrawna jest dietą pełnowartościową. Wynika z tego, że powinna dostarczać ilość kcal zgodną z zapotrzebowaniem energetycznym pacjenta, zawierać pełnowartościowe białko, zdrowe tłuszcze oraz węglowodany. Powinna również pokrywać zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne.
Dieta lekkostrawna – kto powinien ją stosować?
Najczęściej dietę lekkostrawną powinni stosować pacjenci ze schorzeniami przewodu pokarmowego, takimi jak:
- choroby żołądka i jelit (np. w chorobie Leśniowskiego-Crohna, zapaleniu błony śluzowej jelit, nieżycie żołądka),
- choroby przyzębia (np. erozja zębów, paradontoza),
- niektóre nowotwory przewodu pokarmowego,
- stany zapalne błony śluzowej żołądka,
- choroba wrzodowa,
- choroba GERD.
Dodatkowo w okresie przygotowania i rekonwalescencji po zabiegach chirurgicznych pacjenci również powinni stosować dietę lekkostrawną. Oprócz chorób przewodu pokarmowego dieta lekkostrawna jest zalecana w chorobach infekcyjnych, które przebiegają z gorączką. Ponadto często jest ona zalecana w żywieniu osób starszych z uwagi na ubytki w uzębieniu czy zmniejszone wydzielanie enzymów trawiennych.
Jakie produkty należy wykluczyć na diecie lekkostrawnej?
W związku z tym, że dieta lekkostrawna powinna maksymalnie odciążać przewód pokarmowy, składniki diety, na które należy zwrócić szczególną uwagę to błonnik, tłuszcz, ostre przyprawy, produkty wędzone, kawa, alkohol, napoje gazowane. Dlatego pacjenci powinni unikać produktów ciężkostrawnych, które długo zalegają w żołądku. Nie ulega wątpliwości, że smażenie, pieczenie w tłuszczu, tradycyjne grillowanie, to metody obróbki kulinarnej, które pacjent powinien wykluczyć.
Produkty przeciwwskazane na diecie lekkostrawnej
- warzywa kapustne (kapusta, kalafior, brokuł, kalarepa, brukselka), cebula, czosnek, grzyby
- warzywa strączkowe (fasola, groch, ciecierzyca, soja, soczewica)
- grube kasze (pęczak, gryczana, owsiana) i ryż brązowy
- chleb żytni, razowy, z pestkami
- tłuste wywary mięsne zagęszczane mąką
- tłuste mięsa: wieprzowina (boczek, salceson, salami, golonka itp.), gęsina, kaczka
- smalec, słonina, margaryna twarda
- warzywa konserwowe
- owoce surowe (szczególnie gruszki, śliwki, czereśnie); WYJĄTEK: banany
- mięsa i ryby wędzone
- sery topione, tłuste sery żółte, śmietana
- alkohol, kawa, mocna herbata, słodzone napoje gazowane (typu cola cola, fanta, energetyki)
Dieta lekkostrawna – produkty zalecane
Po pierwsze, posiłki powinny być spożywane w małych porcjach, w 3-4 godzinnych odstępach. Jedzenie 1-2 wielkich posiłków dziennie znacząco obciążałoby przewód pokarmowy. Ważne, aby posiłek był jedzony bez pośpiechu i zdenerwowania, a każdy kęs powinien być dokładnie przeżuwany.
Źródła białka w diecie lekkostrawnej
Bezsprzecznie białko jest podstawowym składnikiem budulcowym, dlatego należy zwrócić szczególną uwagę na źródła pełnowartościowego białka. Warto więc włączyć do diety:
- mięso z kurczaka, indyka bez skóry
- mięso z królika, cielęcinę
- chudą szynkę gotowaną lub pieczoną
- chude ryby (np. dorsz, sola, mintaj, miruna, sandacz)
- jajka (np. na miękko, gotowane w koszulce)
Owoce i warzywa
Ze względu na fakt, że surowe owoce zawierają dużo błonnika, na diecie lekkostrawnej powinny być one spożywane w postaci gotowanej, pieczonej, w postaci musów, soków czy domowych kisieli. Wyjątek stanowią banany, które można spożywać na surowo.
Produkty zbożowe
Chociaż w diecie zdrowego człowieka, kładzie się duży nacisk na węglowodany złożone i zboża pełnoziarniste, to w diecie lekkostrawnej produkty pełnoziarniste należy wykluczyć. Ponieważ w diecie lekkostrawnej należy ograniczać błonnik do 20-25 g/dziennie, pacjent może spożywać:
- drobne kasze (np. kuskus, manna, jęczmienna, jaglana)
- ryż biały, basmati, jaśminowy
- drobne makarony
- pieczywo białe, najlepiej czerstwe
- płatki owsiane błyskawiczne
- mąkę pszenną, orkiszową, ryżową, jaglaną, z tapioki
Tłuszcze
Godnym uwagi jest fakt, że w diecie lekkostrawnej nie należy wykluczać tłuszczu. Chodzi o to, aby go umiejętnie dodawać do potraw. Niewątpliwie smażenie na oleju jest niedozwolone. Jednak warto włączyć do diety oliwę z oliwek, olej lniany, olej rzepakowy stosowane na zimno, czyli dodawane do już gotowych potraw.
Czy będąc na diecie lekkostrawnej można jeść nabiał?
W sytuacji, gdy pacjent nie ma nietolerancji laktozy czy nasilonych objawów GERD oraz dobrze toleruje nabiał, dozwolone jest mleko <2% tłuszczu, twaróg chudy, jogurt naturalny max 2% tłuszczu, kefir, maślanka, zsiadłe mleko.
Cukier a dieta lekkostrawna
Ponieważ cukier nasila fermentację w jelitach więc słodycze, ciastka, ciasta z dużą ilością kremu, dżemy nie są wskazane na diecie lekkostrawnej.
Co pić na diecie lekkostrawnej?
Oczywiście najlepszym wyborem będzie woda niegazowana w ilości 30ml/kg masy ciała. Przykładowo osoba, która waży 70 kg, powinna wypijać 2100 ml wody w ciągu dnia. Dodatkowo dozwolone są słabe herbaty lub kawa zbożowa.
Jakie techniki kulinarne należy stosować na diecie lekkostrawnej?
Chociaż wydawać by się mogło, że dieta lekkostrawna bardzo ogranicza i zabiera przyjemność z jedzenia, to warto wypróbować techniki kulinarne inne niż najbardziej popularne smażenie.
- Gotowanie w wodzie lub na parze (w parowarze lub metalowym sitku, które można włożyć do garnka).
- Duszenie na wodzie (ALE bez obsmażania).
- Pieczenie w folii lub naczyniu do zapiekania.
Warto zwrócić uwagę na temperaturę posiłku, ponieważ potrawa nie powinna być bardzo gorąca ani bardzo zimna.
Czym przyprawiać posiłki na diecie lekkostrawnej?
W przeciwieństwie do powszechnej opinii sól i pierz nie są to podstawowe przyprawy, których można używać w kuchni. W celu uzyskania smacznego posiłku warto dodawać do potraw: tymianek, bazylię, rozmaryn, oregano, lubczyk, majeranek, koperek, cynamon, wanilię, czy melisę.
Ponieważ ostre przyprawy mogą podrażniać błonę śluzową żołądka, należy je wykluczyć. Mowa tu o soli, pieprzu, papryce ostrej, papryce wędzonej, chilli, curry, gałce muszkatołowej, kuminie. Ponadto pacjent powinien wykluczyć ocet, gorczycę, sos sojowy.
Indywidualna tolerancja pacjenta
Podsumowując, należy mieć na uwadze, że pomimo ogólnych zaleceń, pacjenci mogą różnie tolerować poszczególne produkty. Dlatego w dietoterapii wskazane jest indywidualne podejście do każdego pacjenta z uwzględnieniem produktów dobrze i źle tolerowanych przez pacjenta.
3 pomysły na lekkostrawne posiłki
Pulpeciki z indyka z puree ziemniaczano-marchewkowym
- mięso mielone z piersi indyka bez skóry, 150g
- jajko, 1/2szt
- kasza manna, 1 łyżka=12g
- ziemniaki, 150g
- marchew, 100g
- oliwa z oliwek, 1 łyżka= 10g
- sałata masłowa, garść
- przyprawy: majeranek, tymianek
Najpierw mięso wymieszaj z jajkiem i kaszą manną. Uformuj pulpeciki, wrzuć do wrzątku i gotuj ok. 20 min. Ziemniaki i marchew obierz i pokrój w kostkę. Ugotuj. Po ugotowaniu warzywa zblenduj, dodaj łyżeczkę oliwy z oliwek i przyprawy. Następnie umyj sałatę, pokrój i wymieszaj z łyżeczką oliwy z oliwek.
Wartość odżywcza: 461 kcal; Białko: 40,74 g; Tłuszcz: 15,33 g; Węglowodany: 42,55 g
Jaglanka z jabłkiem i cynamonem
- kasza jaglana surowa, 40g
- jabłko, 100g
- banan, 1/2szt
- cynamon
Ugotuj kaszę jaglaną na wodzie. Zmiksuj ją z bananem. Potem obierz jabłko, pokrój na kawałki i podduś w garnku na 1 łyżce wody z cynamonem.
Wartość odżywcza: 247 kcal; Białko: 5,2 g; Tłuszcz: 1,7 g; Węglowodany: 54,84 g
Dorsz pieczony na pierzynce warzywnej
- filet z dorsza bez skóry, 200g
- ryż basmati, 60g surowego
- marchew, 100g
- pietruszka, 100g
- cukinia, 100g
- oliwa z oliwek, 1 łyżeczka=5g
- przyprawy: bazylia, koperek
Filet umyj i osusz. Potem warzywa obierz i pokrój. Naczynie do zapiekania wyłóż papierem do pieczenia. Najpierw ułóż warzywa, a następnie rybę z przyprawami. Przykryj naczynie i piecz w 180 stopniach ok. 25 minut (w zależności od mocy piekarnika). W międzyczasie ugotuj ryż. Gotowe warzywa polej łyżeczką oliwy z oliwek.
Wartość odżywcza: 478 kcal; Białko: 42 g; Tłuszcz: 7 g; Węglowodany: 65 g
Agnieszka Cuch
- Kołodziej G., Klasik-Ciszewska S., (2018). Profilaktyka i terapia żywieniowa w chorobie wrzodowej żołądka. Med Rodz 21(3): 245-251
- Aleksandrowicz I. (2019). Dieta lekkostrawna jako terapia żywieniowa w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Journal of NutriLife, 09
- Ciborowska H., Rudnicka A., (2014). Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. (s.: 248-253, 331-332). Warszawa: PZWL
- Kościński B., Chmielarz M., Szczurek D. i wsp.(2019), Rola diety w profilaktyce i leczeniu wybranych jednostek chorobowych. W: Krzystyniak K.L., Klonowska J., Nowe trendy w dietetyce, (s.45-49). Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Inżynierii i Zdrowia w Warszawie